Οι ελεύθερες ρίζες είναι ουσίες (ηλεκτρικά φορτισμένα άτομα ή μόρια), τα υψηλά επίπεδα των οποίων θεωρούνται βλαπτικά και επικίνδυνα για τον οργανισμό.
Η ατμοσφαιρική ρύπανση, η ηλιακή ακτινοβολία, το κάπνισμα, το στρες (ακόμα και απο την υπερβολική άθληση) είναι μερικοί απο τους παράγοντες που ευθύνονται για την αύξηση των επιπέδων των ελεύθερων ριζών στον οργανισμό μας.
Στο σώμα μας υπάρχουν ελεύθερες ρίζες, οι οποίες υπό φυσιολογικές συνθήκες εξουδετερώνονται από τους αμυντικούς μας μηχανισμούς. Σε περίπτωση όμως που η συγκέντρωσή τους αυξηθεί κατά πολύ μέσα στον οργανισμό, λόγω υπερβολικής έκθεσης σε κάποιον ή κάποιους από τους παράγοντες που αναφέρθηκαν, τότε αυτός δεν μπορεί να τις αντιμετωπίσει.
Οι πιο επικίνδυνες απο αυτές είναι οι ελεύθερες ρίζες οξυγόνου οι οποίες είναι ιδιαίτερα βλαπτικές για τα κύτταρα και τους ιστούς.
Η αυξημένη παραγωγή ελευθέρων ριζών αποδιοργανώνει τις πρωτείνες των κυττάρων μεταβάλλοντας την την μορφολογία τους και την ταυτότητά τους.
Μπορεί να προκληθεί ρήξη των κυτταρικών μεμβράνων με συνέπεια τον πρόωρο θάνατο του κυττάρου ή τις επικίνδυνες μεταλάξεις. Πολλές εργασίες και έρευνες έχουν δείξει ότι οι ελεύθερες ρίζες σχετίζονται με την εμφάνιση και την αύξηση της συχνότητας των καρδιοπαθειών, του καρκίνου, της χρόνιας αρθρίτιδας, της σκλήρυνσης κατα πλάκας, της γήρανσης του δέρματος και γενικά της πρόωρης γήρανσης του οργανισμού.
Πως μπορούμε να προστατευτούμε απο τις βλαπτικές συνέπειες των ελέυθερων ριζών;
Η άμυνα του οργανισμού μας απέναντι στις ελεύθερες ρίζες είναι οι διάφορες αντιοξειδωτικές ουσίες. Οι ουσίες αυτές έχουν την ικανότητα να εξουδετερώνουν αποτελεσματικά τις ελεύθερες ρίζες και να τις μετατρέπουν σε άλλες μή βλαβερές ουσίες. Οι κυριότερες αντιοξειδωτικές ουσίες είναι η βιταμίνη C, η βιταμίνη Ε, το καροτένιο Β, το σελήνιο και το ένζυμο Q10.
Ο Ρόλος Των Αντιοξειδωτικών
· Προστατεύουν τις κυτταρικές µεµβράνες, εξουδετερώνοντας τις ελεύθερες ρίζες οξυγόνου.
· Δρουν καρδιοπροστατευτικά: Αυξάνουν την ανθεκτικότητα των αγγείων, περιορίζουν τους φλεγµονώδεις παράγοντες, αποτρέπουν την οξείδωση της LDL χοληστερίνης και συµβάλλουν στον έλεγχο των επιπέδων της αρτηριακής πίεσης και της οµοκυστεϊνης.
· Ασκούν αντικαρκινική δράση : Μπλοκάρουν ή εµποδίζουν την προσκόλληση επικίνδυνων ενζύµων στους ιστούς, αδρανοποιούν καρκινογόνες ουσίες που προκαλούν µεταλλάξεις σε υγιή κύτταρα κι επιβραδύνουν τους µηχανισµούς καρκινογένεσης.
· Βελτιώνουν τις πνευµατικές ικανότητες και την ψυχική διάθεση, προστατεύοντας τους νευροδιαβιβαστές απο την οξείδωση και βελτιώνοντας την εγκεφαλική µικροκυκλοφορία.
· Διατηρούν το δέρµα ελαστικό και το προφυλάσσουν απο την πρόωρη γήρανση, περιορίζοντας τη διάσπαση του κολλαγόνου.
· Προστατεύουν οστά και αρθρώσεις, περιορίζοντας οιδήµατα, φλεγµονές και εκφυλιστικές αλλοιώσεις.
· Βελτιώνουν τη λειτουργική κατάσταση του αµφιβληστροειδούς χιτώνα των µατιών και ενισχύουν την όραση.
· Δρουν αντιαλλεργικά σε µεγάλο φάσµα αλλεργιών.
· Διαφυλάσσουν τα αποθέµατα άλλων απαραίτητων θρεπτικών ουσιών στον οργανισµό, αποτρέπουν την καταστροφή τους και, σε ορισµένες περιπτώσεις, ενισχύουν τη δράση τους.
Πηγές Αντιοξειδωτικών
Υπάρχουν πολλά τρόφιµα που περιέχουν αντιοξειδωτικές ουσίες, τα κυριότερα εκ των οποίων φαίνονται παρακάτω.
Βιταµίνη Α
Αυγό, βούτυρο, γάλα και γαλακτοκοµικά προϊόντα, συκώτι, ιχθυέλαια
Βιταµίνη C
Φρούτα, κυρίως εσπεριδοειδή, (πορτοκάλια, µανταρίνια), φραγκοστάφυλα, φράουλες, ακτινίδια, κεράσια, µούρα, πεπόνι, ντοµάτα, λάχανο, πράσινη πιπεριά, πράσινα φυλλώδη λαχανικά (µαρούλι, σπανάκι), σταυρανθή (µπρόκολο, κουνουπίδι, λαχανάκια Βρυξελλών)
Β-καροτένιο
Φρούτα κυρίως εσπεριδοειδή, (πορτοκάλια, µανταρίνια), λαχανικά πράσινου, κίτρινου και πορτοκαλί χρώµατος, ντοµάτες, και επίσης (σε μικρότερες ποσότητες) βερίκοκα, γλυκοπατάτες , καρπούζι, κολοκύθα
Βιταµίνη Ε
Φυτικά έλαια,(ηλιέλαιο,αραβοσιτέλαιο,βαµβακέλαιο), και κυρίως ελαιόλαδο, δηµητριακά ανεπεξέργαστα, σόγια, αµύγδαλα, καρύδια, φουντούκια, λαχανικά σκούρα πράσινα, λαχανικά φυλλώδη, φύτρα σταριού, αυγά
Σελήνιο
Κρέας, συκώτι, θαλασσινά, αβοκάντο, ελιές, ξηροί καρποί, δηµητριακά, σπόροι, φρούτα και λαχανικά που φυτρώνουν στο έδαφος
Φλαβονοειδή
Αρακάς, βατόµουρα, εσπεριδοειδή, κόκκινο κρασί, κουµ κουάτ, κρεµµύδια, µέλι, µήλα, µπρόκολο, πικρή σοκολάτα, σόγια, σταφύλια, τσάι πράσινο και µαύρο, φασολάκια πράσινα και επίσης στους ανθούς λαχανικών και λουλουδιών και στα φύκια
Ψευδάργυρος
∆ηµητριακά, συκώτι, όσπρια, θαλασσινά, σπόροι σιταριού, µαγιά µπύρας, αυγά
Ανθοκυανίνες
Γογγύλια, κάρδαµο, κεράσια, κουνουπίδι, κραµβολάχανο, λάχανο κατσαρό, µούρα, µπρόκολο, µύρτιλλα, σπαράγγια, σταφύλια, φράουλες
Ελλαγικό οξύ
Βατόµουρα, κεράσια, σταφύλια, φράουλες
Λυκοπένιο
Ντοµάτες (φρέσκες, λιαστές και επεξεργασµένα προϊόντα ντοµάτας) και επίσης (λιγότερο) γκρέιπφρουτ, καρπούζι και πιπεριές
Φαινόλες
Ελαιόλαδο, ελιές, εσπεριδοειδή, κακάο, κρασί, λιναρόσπορος, µπρόκολο, σκόρδο, σοκολάτα πικρή, τσάι πράσινο.
Συνένζυµο Q10
Σαρδέλα, σκουµπρί, σόγια
10 Τρόποι Για Να Αυξήσετε Τα Αντιοξειδωτικά Στη Διατροφή Σας
· Υιοθετήστε το Μεσογειακό πρότυπο διατροφής. Προσπαθήστε, δηλαδή, να τρώτε περισσότερες φυτικές τροφές και λιγότερες ζωικές, προτιµώντας τις ανεπεξέργαστες τροφές αντί για τις βιοµηχανοποιηµένες και τις βιολογικές αντί για τις συµβατικές
· Μην είστε µονοµερείς στις επιλογές σας. Τρώτε καθηµερινά αρκετά διαφορετικά φρούτα και λαχανικά
· Σεβαστείτε την εποχικότητα. Αποφύγετε φρέσκα φρούτα και λαχανικά 'ψυγείου' ή θερµοκηπίου και γενικά ό,τι είναι 'εκτός εποχής'
· Μη διαλέγετε τα πιο µεγάλα, τα πιο φανταχτερά και τα πιο γυαλιστερά φρούτα, αλλά αυτά που έχουν ένα περισσότερο φυσιολογικό µέγεθος και χαρακτηριστικό άρωµα
· Μην αποθηκεύετε µεγάλες ποσότητες νωπών τροφών, ακόµα και αν τις βάζετε σε καταψύκτη. Κανένα φρούτο ή λαχανικό δεν πρέπει να αποθηκεύεται για χρονικό διάστηµα µεγαλύτερο των 3-4 ηµερών.
· Πλένετε τα φρούτα και τα λαχανικά πολύ καλά µε ζεστό νερό, αλλά σκουπίστε τα αµέσως και µην τα αφήνετε να στραγγίξουν µόνα τους. Αν είστε σίγουροι για την προέλευσή τους, καθαρίστε τα µε βρεγµένο βουρτσάκι. Αν όχι, αποµακρύνετε τη φλούδα των φρούτων και τα εξωτερικά φύλλα των λαχανικών, για να µειώσετε τα χηµικά τους υπολείµµατα
· Τρώτε τα φρούτα µόνα τους και όχι ως επίδορπιο µετά τα κυρίως γεύµατα
· Συνδυάστε λαχανικά διαφόρων χρωµάτων στις σαλάτες σας. Φροντίστε να τα χοντροκόβετε ελάχιστη ώρα πριν τα καταναλώσετε και να τα αρτύζετε στο πιάτο σας µε ωµό εξαιρετικά παρθένο ελαιόλαδο και λεµόνι
· Προτιµήστε το βράσιµο στον ατµό απο το βράσιµο σε νερό. Όταν βράζετε λαχανικά ή χόρτα, χρησιµοποιήστε µόνο το απολύτως αναγκαίο νερό και επιδιώξτε το βράσιµο να διαρκεί όσο το δυνατόν λιγότερο χρόνο. Σε κάθε περίπτωση αποφύγετε τη χρησιµοποίηση µαγειρικής σόδας
· Προσθέστε στα φαγητά και τις σαλάτες αρωµατικά βότανα, ελαφρά µπαχαρικά και φυσικά καρυκεύµατα.
Αντιοξειδωτική Δίαιτα
Οι επιστήµονες του USDA των ΗΠΑ κατέταξαν πρόσφατα τα τρόφιµα σε µια κλίµακα ανάλογα µε την αντιοξειδωτική τους ικανότητα, την κλίµακα ORAC (oxygen reagent absorbance capacity) δηλαδή την ικανότητα των τροφίµων να δεσµεύουν τις ελεύθερες ρίζες οξυγόνου.
Οι ειδικοί προτείνουν µια 'αντιοξειδωτική' δίαιτα σε περίπτωση που διαγνωσθεί υψηλό οξειδωτικό στρές. Η δίαιτα αυτή πρέπει να περιέχει 3000-5000 µονάδες ORAC. Η αντιµετώπιση του οξειδωτικού στρές µε µια αντιοξειδωτική δίαιτα θεωρείται απαραίτητη και πρέπει να γίνεται παράλληλα µε την θεραπεία των νοσηµάτων που συνυπάρχουν π.χ. παχυσαρκία, σακχαρώδης διαβήτης, υπέρταση, καρδιαγγειακά νοσήµατα.
Παρακάτω ακολουθεί ένας πίνακας ενδεικτικός των τιµών ORAC/100g των λαχανικών και φρούτων που αναλύθηκαν από το U.S.D.A.
Ξερά δαµάσκηνα 5770
Σταφίδες 2830
Μύρτιλα 2400
Βατόµουρα 2036
Λαχανίδες 1770
Φράουλες 1540
Σπανάκι 1260
Λαχανάκια Βρυξελλών 980
Φρέσκα δαµάσκηνα 949
Φύτρα τριφυλλιού 930
Μπρόκολο 890
Παντζάρια 840
Πορτοκάλια 750
Κόκκινες γλυκές πιπεριές 710
Κόκκινα σταφύλια 739
Κεράσια 670
Κρεµµύδια 450
Καλαµπόκι 400
Ακτινίδια 602
Γκρέιπ φρούτ 483
Μελιτζάνες 390