Οι στερεοτυπικές απεικονίσεις της γιορτής του έρωτα διαμορφώνουν καθοριστικά την αντίληψη και τη συμπεριφορά των καταναλωτών κάθε χρόνο, στις 14 Φεβρουαρίου
Του Χρήστου Σύλλα
syllas@kathimerini.gr
O Καρλ Μαρξ είπε κάποτε στη μητέρα του ότι, παρόλο που της τρέφει υπερβολικά μεγάλη αγάπη, δε θα της έκανε δώρο μια κάρτα για τη γιορτή της Μητέρας. Της εξήγησε ότι με το να προέβαινε σε μια τέτοια πράξη, θα ήταν σαν να εμπορευματοποιούσε τη σχέση γιου - μητέρας, στο πλαίσιο της αγοραίας λογικής.
Η μητέρα του Μαρξ, αν και δυσαρεστήθηκε σε πρώτη φάση από αυτήν την εξήγηση, αποδέχτηκε το σκεπτικό του γιου της λέγοντας πως, εάν τα συναισθήματά του ήταν τόσο έντονα για αυτήν, τότε τον καταλάβαινε απόλυτα…Το άνωθι παράδειγμα ενδεχομένως αποτελεί ερμηνευτικό εργαλείο για τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τη γιορτή του Αγίου Βαλεντίνου.
Η 14η Φεβρουαρίου είθισται να γιορτάζεται από τους απανταχού ερωτευμένους στον πλανήτη. Ο τζίρος των επιχειρήσεων που παράγουν προϊόντα δυνάμενα να προσφερθούν ως δώρα στο «έτερον ήμισυ», αυξάνεται χαρακτηριστικά. Είτε πρόκειται για λουλούδια, είτε για ευχετήριες κάρτες, είτε για ελκυστικά κοσμήματα σε μορφή καρδιάς, τα ερωτευμένα ζευγάρια δείχνουν να ανταποκρίνονται στις αγοραίες σχέσεις που επικρατούν στη σύγχρονη κοινωνία.
Τα στερεότυπα της γιορτής του Αγίου Βαλεντίνου, ως νοητικές εικόνες που αντιπροσωπεύουν την τάση των περισσότερων για την αγορά, προσφορά και ανταλλαγή δώρων, έχουν κυριαρχήσει στη σύγχρονη κοινωνία δια μέσου των διαφημίσεων και της μαζικής επικοινωνίας.
Η επανάληψη των στερεοτύπων και η επιβολή τους μέσα από τα επαναλαμβανόμενα διαφημιστικά μηνύματα έχει πολλάκις καταφραφεί από την επιστήμη της κοινωνιολογίας και της επικοινωνιολογίας. Το τηλεοπτικό χαμόγελο που μπορεί να προκαλέσει το δώρο ανάμεσα σε δύο ερωτευμένους, καθώς και η «ενίσχυση» της αγάπης τους είναι μια αποδοτική μέθοδος για τον «εκπολιτισμό» των καταναλωτών - ερωτευμένων, στο πλαίσιο του εμπορευματικού πολιτισμού.
Μάλιστα, σύμφωνα με τους επιστήμονες, η δημιουργία εντυπώσεων είναι τέτοια, που η ασκούμενη επίδραση στον καταναλωτή φτάνει μέχρι και την ψυχολογική βία. Δεν είναι λίγες οι φορές που αρκετοί εξ' ημών αισθάνονται συναισθηματική ανασφάλεια εάν δεν προβούν στην αγορά δώρου.
Η έκφραση των συναισθημάτων ενεργοποιείται μέσα από την απόκτηση του προϊόντος και την προσφορά του, την ίδια στιγμή που το «δώρο» μετουσιώνεται σε κώδικα επικοινωνίας και ρυθμιστή της συναισθηματικής φόρτισης. «Είμαι πολύ ερωτευμένος μαζί σου γι'αυτό και σου προσφέρω αυτό το δαχτυλίδι», μοιάζει να είναι το υπολανθάνον νόημα πίσω από την πράξη.
Ένα νόημα που αποκτά αντικειμενική σημασία (reification) και άρα μαζικοποιείται όσον αφορά στην κοινωνική συμπεριφορά. Ο προβληματισμός τύπου «σήμερα είναι η ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου. Δεν πρέπει να αγοράσω κάτι για τον αγαπημένο/η μου για να του αποδείξω πόσο τον αγαπάω;», φαίνεται να είναι η κυρίαρχη και επιβαλόμενη από τα στερεότυπα των «ερωτικών» διαφημίσεων, σύγχρονη επικοινωνία.
Η δίωξη του Αγίου και... η απουσία του
Όπως και να' χουν τα πράγματα, η απόπειρα της επιστήμης να ερμηνεύσει τη λειτουργία των ερωτικών στερεοτύπων ενδεχομένως να χαλάει τη «χαρά» που αποπνέει η γιορτή του Αγίου Βαλεντίνου.
Μια γιορτή που εκτός από την ιδεολογική κριτική που της ασκείται, αντιμετωπίζει προβλήματα και από τις κυβερνήσεις. Στη Σαουδική Αραβία λίγες μέρες πριν από τον εορτασμό του Αγίου Βαλεντίνου, η κυβέρνηση αποφάσισε να απαγορεύσει τη διακίνηση τριαντάφυλλων, ενός κατ' εξοχήν ερωτικού δώρου.
Το σκεπτικό της απόφασης, σύμφωνα με τον Τύπο της χώρας, είναι ότι θέλει να επιβάλει στους μουσουλμάνους πολίτες την ανακάλυψη άλλων τρόπων για να εκδηλώσουν την αγάπη τους. Ο Άγιος Βαλεντίνος «με τα δώρα του» φαίνεται πως δεν κατέχει ξεχωριστή θέση στον αραβικό κόσμο.
Την ίδια στιγμή, δώρα που έχουν συνδυαστεί με τον Άγιο Βαλεντίνο, όπως οι σοκολάτες, δεν έρχονται στις ανεπτυγμένες χώρες με τον πλέον «άγιο» τρόπο. Η Ακτή του Ελεφαντοστού, υπεύθυνη για το 40% της παγκόσμιας παραγωγής κακάο, αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα εκμετάλλευσης της παιδικής εργασίας στις σχετικές καλλιέργειες. Πρόκειται για κάτι ανάλογο με την εκμετάλλευση των παιδιών που εργάζονταν για την παραγωγή αθλητικών παπουτσιών της Nike, σε πολλές αναπτυσσόμενες ή και υπανάπτυκτες χώρες.
Προβληματισμοί, ωστόσο, σαν κι' αυτούς δεν φαίνεται να ενοχλούν τα βρετανικά γραφεία στοιχημάτων που δίνουν 2 προς 1 την πιθανή πρόταση γάμου του πρίγκιπα Ουίλιαμ στην αγαπημένη του, την ημέρα του «Αγίου» Βαλεντίνου…
πηγές :
www.kathimerini.gr
University Studio Press, 1992
The Guardian
Reuters